Zespół poklasztorny z bezcenną Kolegiatą

Najcenniejszym zabytkiem Kartuz i jednym z najcenniejszych na Pomorzu jest XIV-wieczna gotycka świątynia, unikalna w skali kraju, współcześnie Kolegiata, będąca świadectwem działalności zakonu Kartuzów.

Niegdyś kompleks wokół Kolegiaty wyglądał zupełnie inaczej - większość budynków, m.in. niemal wszystkie eremy (domy zakonników) oraz krużganki (korytarze, którymi Kartuzi przechodzili z eremów do świątyni, bez konieczności wychodzenia na zewnątrz) nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Przetrwał jeden erem oraz umieszczony przy nim fragment tzw. wielkiego krużganka. Fragment małego krużganka pełni dzisiaj rolę spowiednicy.

Budowę kościoła rozpoczęto w 1381 r. z inicjatywy gdańskiego patrycjusza Jana Thiergarta. Murowaną świątynię konsekrowano 7 października 1403 roku.

Charakterystycznym elementem kartuskiej świątyni jest jej barokowy dach w kształcie wieka trumny, symbolizujący ideę życia zakonnego ojców Kartuzów zawierającą się w słowach „memento mori” czyli „pamiętaj o śmierci”.

Dzisiaj kartuska Kolegiata pełni przede wszystkim funkcję kościoła parafialnego parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, a dzięki gościnności parafii i jej proboszcza co roku w kresie letnim w Kolegiacie odbywa się Kartuski Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.